c

ANGLISHT

MIKOLOGJIA – KAPITULLI I 

HYRJE NË MIKOLOGJI

Dr. Arthur Di Salvo
Emeritus Director of Laboratories
Nevada Department of Public Health
Reno
Nevada

Përktheu:
Dr Lul Raka
Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog në Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

 

  Figura 2. Bazidiokarpet mbështetëse të fungut që tregojnë hifet gjenerative ( sporeformuese). Sporet riprodhuese janë të shpërndara nëpër pore në sipërfaqe të mbajtëseve.
© Dennis Kunkel Microscopy, Inc.  Me leje

  Figure 3. Mucor spp. me spore. Konidioforet janë të pjekura dhe membrana e tyre e jashtme është e dezintegruar duke lejuar lirimin e sporeve (onidieve). Mucor është një fung i shpeshtë në shumë mjedise. Është një zigomicete që mund të jetë me veti alergjike dhe shpesh vërehet si saprofit në tokë, materialin e vdekur ( si p.sh. në sanë), bajgat e kalit dhe në pemë. Është mikroorganizëm oportun patogjen dhe mund të shkaktojë sëmundje te personat me imunitet të komprometuar. Lokalizimi i infeksioneve është zakonisht në mushkëri, sinuset nazale, tru, sy dhe lëkurë. Disa lloje janë izoluar te rastet me zigomikozë, por në praktikë përdoret gjerësisht termi mukormikoza. Zigomikoza përfshin infeksionet mukokutane dhe rinocerebrale si dhe infeksionet renale, gastritin dhe infeksionet e mushkërive.
© Dennis Kunkel Microscopy, Inc.  Me leje

* Kjo veçori është përgjegjëse për dilemën terapeutike në terapinë antimikotike.

Taksonomia e mbretërisë së fungjeve është evolutive dhe nganjëherë edhe kundërthënëse. Në të kaluarën, klasifikimi i tyre bazohej kryesisht në morfologjinë  e vërejtur me mikroskop të thjeshtë optik. Mirëpo, metodat moderne të studimit të ultrastrukturës së fungjeve, metodat biokimike dhe ato molekulare kanë sjellur dëshmi të reja që kanë ndryshuar taksonominë. Fungjet që kanë rëndësi mjekësore janë ndarë në katër rende:

1. Askomikota- shumëzimi seksual ndodh në qeskën e quajtur askus me prodhim të askosporeve (figura 1).

2. Bazidiomikota- shumëzimi seksual ndodh në qeskën e quajtur bazidium me prodhim të bazidiosporeve (figura 2).

3. Zigomikota- kanë shumëzim seksual me gamete dhe aseksual përmes krijimit të zigosporeve (figura 3).

4. Fungjet mitosporike (Fungi Imperfecti) – nuk kanë formë të shumëzimit seksual. Në këtë grup bëjnë pjesë shumica e fungjeve patogjene.

Fungjet patogjene mund të ekzistojnë në trajtë të majave (tharmeve) ose hifeve (figura 4). Tërësia e një mase të hifeve e përbën miceliumin. Majat janë struktura mikrobike njëqelizore, kurse miceliet janë struktura filamentoze shumëqelizore, të përbëra nga qelizat tubulare me mur qelizor. Majat shumëzohen me bulëzim, kurse miceliumet degëzohen dhe trajta e degëzimit të tyre ofron ndihmesë në identifikimin morfologjik. Nëse miceliet nuk kanë mure ndarëse (septe), aëherë ato quhen koenocite (të paseptuara). Termet “hife” dhe “micelium” shpesh përdoren si sinonime. Disa fungje shfaqen në të dy format strukturore (maja dhe micelie). Këto quhen fungje dyformëshe.

Fungjet dyformëshe

Fungjet dyformëshe kanë dy forma jetësore (figura 5):

1. MAJAT - (forma parazitare ose patogjene). Kjo formë zakonisht vërehet në inde, eksudate ose në kultura (nëse inkubohen në 37°C).

2. MYCELIUMI - (forma saprofite). Kjo formë vërehet në natyrë ose gjatë kultivimit në temperaturë 25°C. Shndërrimi në formën strukturore të majave luan rol qenësor në patogjenezën e sëmundjes. Fungjet mund të identifikohen në bazë të vetive morfologjike ose biokimike, përfshirë dukjen e trupthave të tyre prodhues. Sporet aseksuale mund të jenë të mëdha (makrokonidiet, kllamidiosporet) ose të vogla (mikrokonidiet, blastosporet, artrokonidiet).

Ekzistojnë katër trajta të manifestimit klinik të sëmundjeve mikotike:  

1. Mbindjeshmëria (hipersensitiviteti) – reaksion alergjik ndaj mykrave dhe sporeve.
2. Mikotoksikozat- helmimi i njerëzve dhe kafshëve nga prodhimet ushqimore të kontaminuara me fungje që prodhojnë toksina.
3. Micetizmi- konsumi i toksinës së preformuar (helmimi me kërpudha).
4. Infeksioni 

VIDEO
Rritja dhe ndarja e majave bulëzuese (Saccharomyces cerevisiae)

Rezolucion i lartë
Rezolucion i ulët
© Philip Meaden
Heriot-Ëatt University
Edinburgh, Scotland  and The MicrobeLibrary

Figure 5 A-E  
©  Phillip Stafford
Dartmouth Medical School
Hanover, Neë Hampshire and The MicrobeLibrary

A
Candida albicans është një fung dyformësh sepse rritet si majë njëqelizore nën disa kushte të mjedisit dhe si fung filamentoz në rrethana të tjera. Qelizat bulëzuese të majave. C. albicans është rritur në 37°C në mjedis aerob për 3 orë në terrenin me dekstrozë pepton të majave (DPM). Në këtë imazh qelizat e pangjyrosura janë zmadhuar për 400 herë. Imazhi është bërë me anë të mikroskopit me fazë kontrasti.

B  Majat bulëzuese me septum. Septumi është formuar ndërmjet bulës së qelizës bijë dhe qelizës amë, por ndarja ende nuk vërehet qartë. Ky imazh është marrë nga kultura e qelizave të rritura në 37°C për 3 orë në terrenin DPM. Qeliza e pangjyrosur është rritur për 1000 herë me anë të mikroskopit me fazë kontrasti.

D Qeliza e C. albicans pas 3 orësh. Tri orë pas shfaqjes së gypit embrional, hifet kanë septa. Në këtë stad po ashtu vërehet edhe një gyp i ri embrional në polin distal të qelizës. Qelizat e pangjyrosura janë zmadhuar për 1000 herë me anë të mikroskopit me fazë kontrasti. 

DIAGNOZA

1. Gërryerjet e lëkurës që dyshohet se kanë dermatofite ose qelbi nga lezionet e ndryshme mund të përgatiten në KOH në xham mikroskopik dhe të ekzaminohen drejtpërdrejt me mikroskop.

2. Testet lëkurore (mbindjeshmëria e lëkurës) kanë qenë mjaft të popullarizuara në diagnozë, por sot më rrallë përdoren për shkak të interferimit me testet serologjike duke dhënë rezultate të rrejshme pozitive. Megjithatë, ato nganjëhere përdoren për të vlerësuar imunitetin e pacientit si dhe indeksin e ekspozimit të popullatës në hulumtimet epidemiologjike.

3. Serologjia mund të jetë efikase në diagnozën e disa sëmundjeve specifike fungale. Në përgjithësi, nuk ka antigjene për skriningun e infeksioneve me “fungje”. Pasiqë fungjet kanë veprim të dobët antigjenik, efikasiteti i testeve serologjike ndryshon te sëmundjet e ndryshme fungale. Testet serologjike do të shqyrtohen te secila mikozë veç e veç. Shumica e testeve serologjike të fungjeve bazohen në parimin e lateks-aglutinimit, imunodifuzionit të dyfishtë, fiksimit të komplementit dhe testet enzimatike. Derisa lateks aglutinimi ndihmon në zbulimin e antitrupave të klasës IgM, imunodifuzioni i dyfishtë dhe testi i lidhjes së kompelentit zakonisht zbulojnë antitrupat e klasës IgG. Disa teste ELISA janë zhvilluar për të zbuluar të dy grupet e antitrupave.

4. Mikroskopimi i drejpërdrejtë floreshent mund të jetë i dobishëm në identifikimin e infeksioneve fungale. Kjo metodë mund të përdoret edhe te kulturat e padukshme dhe seksionet e indeve të fiksuara.

5. Biopsia dhe histopatologjia. Biopsia mund të jetë shumë e dobishme në identifikimin e fungjeve dhe në përcaktimin e burimit të invadimit të tyre. Zakonisht përdoret ngjyra e argjendit të Gomori metenaminës që ngjyros fungjet me ngjyrë të zezë ndaj prapavijës së gjelbërt. Ngjyra HE nuk i ngjyros gjithnjë mikroorgnizmat, por i ngjyros rregullisht qelizat inflamatore.

6. Kultura.  Diagnoza definitive kërkon rritjen në kulturë dhe identifikimin. Fungjet patogjene zakonisht rriten në agar dekstrozën e Saborrosë (figura 6). Ky terren ka mjedis lehtësisht acidik me ph~5.6; përmban cikloheksamid, penicilinë, streptomicinë ose antibiotikë të tjerë inkibues që shtohen për të parandaluar kontaminimin bakteror. Zakonisht inokulohen dy kultura dhe inkubohen ndarazi në 25°C dhe 37°C për të vërejtur bimorfizmin. Kulturat ekzaminohen makroskopikisht dhe mikroskopikisht. Inkubacioni dhe vërejtja e kolonive mund të zgjasë deri 4 javë.

STRUKTURA MOLEKULARE
Amfotericina B 
Ketokonazoli 
Griseofulvina  
5-fluorocitozina

Qelizat e gjitarëve nuk kanë enzime që i zbërthejnë polisaharidet e murit qelizor të fungjeve. Prandaj, këto mikroorganizma patogjenë nuk mund të çrrënjosen vetëm nga forcat mbrojtëse të strehuesit. Pasiqë edhe gjitarët edhe fungjet janë eukariotë, mjedisi qelizor në aspektin biokimik është i ngjashëm në të dy grupet. Membranat qelizore të të gjitha qelizave eukariote përmbajnë sterole; ergosteroli ndodhet në membranën qelizore të fungjeve dhe kolesteroli në membranën qelizore të gjitarëve. Prandaj, shumica e substancave që e dëmtojnë fungun invadues zakonisht do të kenë edhe efekte serioze anësore edhe në membranën e qelizave të gjitarëve. Edhepse antimikotikët kanë qenë ndër agjensët e parë kemoterapeutikë (jodidet orale) të përdorur që më 1903, zhvillimi i mëtejmë i këtyre agjensëve antimikrobikë ka ngecur në krahasim me substancat antibakterore. Kjo shpjegohet me faktin se te qelizat eukariote shumë vështirë zbatohet parimi i toksicitetit selektiv që është i nevojshëm në frenimin e mikrobeve invaduese me dëmtime minimale të qelizave të strehuesit.

Agjensët kryesorë antifungjikë janë: 

Amfotericina B

Është një antimikotik me strukturë poliene. Zakonisht është medikament i përzgjedhur në infeksionet sistemike fungale. Ka afinitet më të lartë për ergosterol në membranat qelizore të fungjeve sesa për kolesterolin e qelizave të strehuesit. Pasi të lidhet për ergosterol e shkatërron membranën qelizore duke shkaktuar vdekjen e qelizës së fungjeve. Amfotericina B, zakonish jepet me rrugë brendavenoze (pacienti duhet të spitalizohet), në kohëzgjatje prej 2-3 muajsh. Gjatë përdorimit të saj mund të shfaqen efekte anësore si: tromboflebit, nefrotoksicitet, ethe, rrëqethje dhe anemi.

Azolet

Azolet (imidazolet dhe triazolet), përfshirë edhe ketokonazolin, flukonazolin,dhe itrakonozolin përdoren për trajtimin e kandidozës mukokutane, dermatofitozës dhe disa infeksioneve sistemike fungale. Flukonazoli ka përdorim të rëndësishëm te pacienët me AIDS që vuajnë nga kriptokokoza. Mekanizmi i përgjithshëm i veprimit të azoleve është pengimi i sintezës së ergosterolit. Administrimi oral dhe toksiciteti i redukuar janë përparësitë e këtij medikamenti ndaj përfaqësuesve të tjerë terapeutikë të fungjeve.

Griseofulvina

Griseofulvina është medikament me veprim shumë të ngadalshëm që përdoret tek infeksionet e rënda të lëkurës dhe të thonjëve. Veprimi i griseofulvinës varet nga akumulimi i saj në stratum corneum, ku futet në inde dhe formon barierë që pengon depërtimin e mëtejmë të fungjeve dhe rritjen e tyre. Jepet me rrugë orale. Mekanizmi i saktë i veprimit të saj nuk është i njohur plotësisht.

5-fluorocitozina

5-fluorocitozina (Flucitozina ose 5-FC) e frenon sintezën e ARN-së dhe përdoret kryesisht në trajtimin e kriptokokozës. Jepet me rrugë orale.

 

KLASIFIKIMI KLINIK I MIKOZAVE

Sëmundjet fungale mund të klasifikohen në disa mënyra. Metoda më praktike e klasifikimit për studentët e mjekësisë është taksonomia klinike që i ndan këto sëmundje në :

a. Mikozat sipërfaqësore

b. Mikozat nënlëkurore

c. Mikozat sistemike

d. Mikozat oportune

Mikozat sipërfaqësore (ose lëkurore) janë sëmundje fungale që vërehen në shtresat e jashtme të lëkurës, thonjëve ose qimeve (shtresat e keratinizuara) dhe rrallë e përfshijnë indet e thella ose organet (figura 7). Fungjet e përfshira quhen dermatofite. Mikozat nënlëkurore lokalizohen në indet nënlëkurore dhe rrallëherë kanë shpërndarje sistemike. Ato zakonisht formojnë lezione të thella ulqeroze të lëkurës ose masa fungale që më së shpeshti hasen në ekstremitetet e poshtme. Mikroorganizmat etiologjikë janë saprofitë të tokës që futen në organizëm pas traumave në këmbë. Mikozat sistemike mund të përfshijnë edhe organet e brendshme dhe përhapen gjerësisht në organizëm. Secili lloj i fungjeve i ka vendet e veta parapëlqyese për lokalizim dhe sëmundje në organe të ndryshme.

Mikozat oportune janë infeksione të shkaktuara nga fungjet që kanë shkallë të ulët të virulencës. Shkaktarët etiologjikë janë zakonisht mikrobe që ndodhen kudo në natyrë.

STRUKTURA MOLEKULARE
Ergosteroli

Figura 7.
Lezioni unazor në lëkurën e qafës nga Trichophyton rubrum.
CDC/Lucille K. Georg

Kthehu në seksionin e Mikologjisë të Mikrobiologjia dhe Imunologjia On-line

faqja së fundi e ndërruar në  Sunday, February 15, 2015
faqja mbahet nga  Richard Hunt